Introspekcja jest wprawdzie podstawą naszej wiedzy o życiu psychicznym, jednakże źródło to dalekie jest od doskonałości. Obserwując samych siebie nie posiadamy miary porównawczej. Zamykanie się we własnym wnętrzu psychicznym prowadzi łatwo do przedwczesnych i bezpodstawnych uogólnień. Próbowano przeciw introspekcji powoływać się i na bardziej zasadnicze argumenty. Np. zastanawiano się nad kwestią, czy można być równocześnie i obserwatorem i obserwowanym. Z doświadczenia wiemy, że istotnie próba obserwowania własnego gniewu prowadzi do uśmierzenia tego afektu. Wynikające stąd trudności zachodzą często, jednakże nie są one w praktyce bardzo istotne. W rzeczywistości bowiem obserwujemy prawdopodobnie zawsze nie tyle samo zjawisko aktualnie przeżywane, co raczej jego świeży ślad pamięciowy, odtwarzany dla celów obserwacyjnych. Samoobserwacja jest więc praktycznie możliwa i nie wyrzekamy się jej. Ważniejszym argumentem jest fakt, że co do samych siebie bywamy dziwnie omylni. Poznanie samego siebie uchodzi od czasów Sokratesa za rzecz najtrudniejszą, Czasem drudzy ludzie lepiej nas znają, łatwiej przenikną uczucia, z których sobie jeszcze nie zdajemy sprawy, łatwiej zauważą przemiany w nas zachodzące, których sami nie jesteśmy zdolni ocenić. Dlatego w badaniach naukowych znacznie wyżej cenimy sobie obserwacje czynione na drugich ludziach. Te obserwacje mogą mieć, jak widzieliśmy wyżej, charakter obserwacji bezpośrednich, mianowicie gdy rozporządzamy wypowiedziami słownymi lub pisemnymi badanych osób. Te wypowiedzi docierają do nas jednak mimo wszystko drogą pośrednią. Same w sobie dokumenty te mogą być przecież zakłamane, mylne, zaobserwowane nieściśle lub opisane niedokładnie. Natomiast ogromną wartość posiada obserwacja pośrednia, prowadzona na innych jednostkach. Spostrzegamy i notujemy systematycznie objawy ich życia psychicznego, a więc słowa przez badanych w pewnych sytuacjach wypowiedziane, ton ich wypowiedzi, wyraz twarzy, gesty, odruchy, ich złożone zachowanie się. Nie są to wszystko .fakty psychiczne, lecz ich zewnętrzne objawy. Interpretacja ich wymaga wprawy i zmysłu krytycznego. [hasła pokrewne: przykłady chorób genetycznych, gnozja, medycyna na ukrainie cena ]
Tags: gnozja, medycyna na ukrainie cena, przykłady chorób genetycznych